Άρθρα > Μελισσοκομία > Μαθήματα

12. Η σμηνουργία

Τρίτη 21 Ιουλ 2015, 08:40 | Κώστας Μυγδανάλευρος

Σμηνουργία σε εξέλιξη

Η σμηνουργία είναι η πιο απλή και φυσική εφαρμογή πολλαπλασιασμού των μελισσών. Γίνεται με αυτό τον τρόπο εδώ και εκατομμύρια χρόνια και θα συνεχίσει να γίνεται μέχρι να αλλάξει το γονιδίωμα της κληρονομικότητας από αυτό το είδος εντόμων. Όμως πραγματικά τι είναι αυτό που κάνει τις μέλισσες να θέλουν να παρατήσουν τις κυψέλες τους και να μπούνε στην επικίνδυνη διαδικασία του χωρισμού και αδυνάτισμα του μελισσιού; Τι είναι αυτό το τόσο μεγάλο που λειτουργεί ξαφνικά μέσα τους και θέλουν να παρατήσουν τον γόνο, και να πετάξουν μακριά στο άγνωστο;

Σίγουρα έτσι είναι η γενική και φυσική τάση πολλαπλασιασμού των μελισσιών, αφού δεν γίνεται διαφορετικά από την φύση τους. Όμως κάποιοι παράγοντες ευνοούν την διαδικασία της σμηνουργίας. Αυτούς λοιπόν θα αναλύσουμε έστω σε γενικές γραμμές για να γίνει κατανοητή σε όλους η διαδικασία πολλαπλασιασμού των μελισσών.  

Μήνες σμηνουργίας
Οι δύο μήνες της άνοιξης Απρίλιος - Μάιος και ο πρώτος του καλοκαιριού Ιούνιος, τότε δηλαδή που όλο το φυτικό βασίλειο ευρίσκεται σε πραγματικό οργασμό από την χλωρίδα με την ταυτόχρονη άνθιση όλων των φυτών και την πλούσια εισροή γύρης στην κυψέλη, τότε υπάρχει η πλουσιότερη και μεγαλύτερη δυνατότητα επιλογής της καλύτερης επιθυμητής ποιότητας νέκταρος και γύρης για να δοθεί ωστε να μεγαλώσουν οι προνύμφες των μελισσών. Η άνοιξη είναι πλούσια σε γύρη, το καλοκαίρι φτωχό. Αφού είναι φυτοφάγα έντομα, η γύρη θα κτίσει τέλεια τον εξωσκελετό των μελισσών και των φυτοφάγων εντόμων.

Η έλλειψη φερομόνης σε μεγάλης ηλικίας βασίλισσα είναι ένας από τους λόγους σμηνουργίας.Παράγοντες σμηνουργίας
Η σειρά που αναγράφονται οι παράγοντες της σμηνουργίας είναι τυχαία, αλλά θα πρέπει να συνυπάρξουν τουλάχιστον 3 με 4 για να ξεκινήσει η προετοιμασία της σμηνουργίας.  

Πρώτος παράγοντας είναι ο συνωστισμός, πολύς πληθυσμός σε λίγο χώρο.  

Δεύτερος παράγοντας είναι η υπερθέρμανση του εσωτερικού της κυψέλης.  

Τρίτος παράγοντας είναι η έλλειψη της βασιλικής φερομόνης λόγω μεγάλης ηλικία της βασίλισσας.  

Τέταρτος παράγοντας είναι η πληθυσμιακή αναστροφή με την απότομη αύξηση των νέων μελισσών και μείωση του ανοικτού γόνου μην έχοντας που να διοχετεύσουν τον βασιλικό πολτό τους δημιουργούν βασιλικά κελιά και εκτρέφουν νέες βασίλισσες.

Πέμπτος παράγοντας, κληρονομικότητα

Έκτος παράγοντας και βασικός, η μεγάλη και πλούσια νεκταροέκκριση και γυρεοδοσία των φυτών της περιοχής, που μεγάλωσε τον πληθυσμό του μελισσιού σε σύντομο χρονικό διάστημα.  

Προετοιμασία σμηνουργίας
Οι μέλισσες παραμάνες ταΐζουν επιπλέον την βασίλισσα αναγκάζοντας την να γεννά περισσότερα αυγά, αφού νωρίτερα είχαν ήδη ετοιμάσει τα βασιλικά κελιά στις άκρες των κηρηθρών. Όταν τελικά γεννήσει μέσα στα βασιλικά κελιά, σταματούν το τάισμα και αρχίζουν να την ενοχλούν δαγκώνοντας ελαφρά τα πόδια της, κάνοντας την να κινείται συνεχώς για να χάσει βάρος και να μπορεί να πετάξει σε λίγες ημέρες, όταν τα αυγά που γέννησε μέσα στα βασιλικά κελιά γίνουν μικρές προνύμφες. Ο βασιλικός πολτός που προοριζόταν για την βασίλισσα, γεμίζει τώρα τα νέα βασιλικά κελιά ταΐζοντας πολύ καλά τις προνύμφες των νέων βασιλισσών.

Το μελίσσι ολόκληρο γίνεται αργό, δεν κουβαλάνε οι συλλέκτριες νέκταρ μέσα στην κυψέλη, δεν περιποιούνται τον γόνο στα κελιά, δεν καθαρίζουν την κυψέλη, δεν προπολίζουν και περιμένουν να σφραγιστούν τα βασιλικά κελιά. Όταν συμβεί αυτό τότε στέλνουν ανιχνεύτριες να βρουν κατάλληλο μέρος για προσωρινό καταφύγιο κάπου στην ίδια περιοχή.

Η έλλειψη πλαισίων στην κυψέλη έχει σαν αποτέλεσμα το κτίσιμο αυθαιρέτων και δημιουργία βασιλικών κελιών σμηνουργίας.Σμηνουργία
Αρχίζει να γίνεται ο διαχωρισμός των μελισσών μέσα στην κυψέλη και η σμηνουργία σηματοδοτείται με την έξοδο πολλών μελισσών. Με δυνατό βουητό και πετώντας γύρω και πάνω από το μπροστινό μέρος της κυψέλης, περιμένουν να δοθεί το σύνθημα από τις ανιχνεύτριες μέλισσες για την προσωρινή μετακόμιση.

Επιστρέφοντας οι ανιχνεύτριες και με μικτό χορό (απόσταση κάτω των 100 μέτρων), υποδεικνύουν που ευρίσκεται ακριβώς η νέα προσωρινή τοποθεσία που θα μετακομίσουν. Είναι η 8η με 9η ημέρα από την γέννηση των αυγών στα βασιλικά κελιά (εντός της κυψέλης) που θα αναχωρήσει η παλαιά βασίλισσα με το 50% έως κάποιες φορές και το 80% του πληθυσμού του μελισσιού για την νέα τοποθεσία της.

Την ακολουθούν μέλισσες όλων των ηλικιών. Θα πρέπει να είναι ο καιρός ευνοϊκός και ζεστή η ημέρα χωρίς δυνατό αέρα για να αναχωρήσει η βασίλισσα. Πολλές μέλισσες πριν την τελική αναχώρηση τους γεμίζουν τον πρόλοβο τους μέλι από την κυψέλη και αναχωρούν. Θα χρειαστεί να ταΐσουν τις υπόλοιπες αλλά και να ενεργοποιήσουν τους κηρογόνους αδένες τους να παράγουν κερί για να κτίσουν καινούργιες κηρήθρες στην νέα τοποθεσία που θα πάνε.

Στην προσωρινή και πρόχειρη τοποθεσία που μένουν 24 έως 30 ώρες κάποιες φορές, μαζεύονται σε τσαμπί, αφήνοντας οπές για να μπαίνουν μέσα οι συλλέκτριες αλλά και να κυκλοφορεί ο αέρας. Στον εξωτερικό φλοιό εναλλάσσονται κάθε λίγη ώρα οι παλαιές μέλισσες. Στέλνουν πάλι ανιχνεύτριες για να βρούνε οριστικό καταφύγιο. Όταν βρεθεί, οι ανιχνεύτριες μέλισσες χορεύουν και καταδεικνύουν την ακριβή θέση, είτε είναι κουφάλα δένδρου, τοίχος κτιρίου ή όπου αλλού διάλεξαν να εγκατασταθούν οριστικά.

Φτεροκοπούν όλες μαζί στροβιλίζοντας σαν σύννεφο με βουητό και μαζί με τους κηφήνες που ακολουθούν το σμήνος κατευθύνονται προς το σημείο που επιλέχθηκε. Θα εγκατασταθεί στην νέα φωλιά και αμέσως θα αρχίσει το κτίσιμο των κηρήθρων με τα κελιά και να αρχίσει η βασίλισσα να γεννά ώστε να προλάβει να αναπτυχθεί σύντομα, για να ξεπεράσει κάποιες δυσκολίες.

Το νέο μελίσσι (στην φύση)
Τώρα ένα καινούριο μελίσσι έχει γεννηθεί και αναπτύσσεται με αργό αλλά σταθερό ρυθμό. Αρχικά κάθε κελί που χτίζεται γεμίζει μέλια και γύρες. Εφόσον οι κηροπλάστριες μέλισσες (ηλικίας 11 έως 18 ημερών) κτίσουν και μεγαλώνουν την κηρήθρα, αρχίζει και την γέννα η βασίλισσα.

Στο διάστημα αυτό, έως ότου αρχίσουν να τρέφονται οι προνύμφες με εργατικό πολτό (5 - 6 ημέρες), γίνεται αποταμίευση σε γύρες και μέλια. Πρώτον, διότι δεν υπάρχει ακόμη φρέσκος γόνος να καταναλώσει τις τροφές και δεύτερον, για να εξασφαλιστεί το μελίσσι στο διάστημα που οι παλαιές μέλισσες σιγά σιγά θα λιγοστεύουν, μέχρι να γεννηθούν και να ενηλικιωθούν οι νέες για να γίνουν συλλέκτριες (περίοδος σαράντα ημερών).

Ένας ακόμη παράγοντας σμηνουργίας είναι ο συνωστισμός, πολύς πληθυσμός σε λίγο χώρο. Το μελίσσι που αφήνει την μητρική κυψέλη με την σμηνουργία του, περνά μια σοβαρά κρίσιμη περίοδο για την επιβίωση του με πολλά προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν για την μελλοντική του ύπαρξη.

Κάποια προβλήματα συνίστανται στο εξής:

Για ένα διάστημα δέκα δώδεκα ημερών δεν θα υπάρχουν πολλές νεαρές εργάτριες για να ταΐζουν την βασίλισσα, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει άμεσα να θανατωθεί από τις ίδιες της μέλισσες διότι θα μειώνει την γέννα της.

Οι συλλέκτριες θα αρχίσουν να μειώνονται με γρήγορο ρυθμό λόγω της εντατικής εργασίας τους.

Οι τροφές αυτό το διάστημα θα μειώνονται αρκετά γρήγορα, χωρίς να αναπληρώνονται λόγω της έλλειψης πολλών συλλεκτριών, διότι για να αναπτυχθεί μια μέλισσα, χρειάζεται ένα κελί μέλι και ένα κελί γύρη.

Αν αυτό το διάστημα η βασίλισσα είναι γέρικη (δύο χρονών και πάνω) και από την φύση της δεν μπορεί να γεννήσει όπως τα πρώτα χρόνια της ζωής της αλλά και με την μείωση του βασιλικού πολτού λόγω έλλειψης των νεαρών εργατριών στο πρώτο δεκαήμερο, μειώνει επί πλέον την γέννα της και είναι σίγουρο πως το μελίσσι θα την θανατώσει για να κάνει καινούρια.Τότε το μελίσσι πάει ακόμη πιο πίσω, πέρα των δύο μηνών για να αρχίσει να αναπτύσσεται κανονικά.

Τα παραπάνω είχαν ισχύ προ βαρρόα. Με την έλευση της βαρρόα στην χώρα μας κανένα μελίσσι στην φύση δεν ξεπέρασε τα δύο χρόνια.
Το νέο μελίσσι (στο μελισσοκομείο)
Εδώ τα πράγματα αλλάζουν ριζικά. Η πλάστιγγα γέρνει προς την επιβίωση και μακροημέρευση του νέου μελισσιού που πιάστηκε κατά την σμηνουργία του από μελισσοκόμο. Θα αναπτυχθεί γρήγορα ή αργά, ανάλογα τις γνώσεις, την εργατικότητα και το ενδιαφέρον του μελισσοκόμου.

Θα ταϊστεί, θα του γίνει αντιβαρροϊκή θεραπεία, θα ενισχυθεί με γόνους, και κτισμένες κηρήθρες και αν χρειαστεί θα ενισχυθεί με πληθυσμό από δυνατό μελίσσι. Θα έχει πάντα προστασία σε νέα κυψέλη από ασθένειες, υγρασία και φυσικούς εχθρούς.

Στην κυψέλη του μητρικού μελισσιού
Στην μητρική κυψέλη τώρα αρχίζουν και βγαίνουν οι νέες βασίλισσες.

Υπάρχει η περίπτωση να μην σκοτώσει η δυνατότερη τις άλλες και να φυγομαχήσει, τότε θα πάρει μέρος του πληθυσμού και θα έχουμε πάλι άλλη μια σμηνουργία μιας μικρότερης παραφυάδας. Το ίδιο μπορεί να γίνει και για την επόμενη βασίλισσα, δηλαδή να έχουμε και τρίτη σμηνουργία με ακόμη μικρότερη παραφυάδα. Αυτά τα πολύ μικρά σμήνη είναι καταδικασμένα με αφανισμό, δεν θα βγάλουν τον χειμώνα και θα χαθούν εύκολα.

Βασιλικό κελί σφραγισμένο λίγο μετά την σμηνουργία.Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση μόλις βγει η πρώτη νέα μάνα από τα κελιά να σκοτώσει τις υπόλοιπες βασίλισσες είτε παλεύοντας, είτε μέσα στα κελιά τους, να πάει να γονιμοποιηθεί, να έρθει να γεννήσει και να οργανώσει το νέο μελίσσι. Αυτό σίγουρα θα επιβιώσει αλλά δεν θα προλάβει να παράγει μέλι αυτήν την χρονιά.

Από ένα μελίσσι σε μία κυψέλη, γίνανε δύο, ακόμη μπορεί και τρία, πολλαπλασιάστηκαν με μοναδικό τρόπο, φαινομενικά ανώδυνα και ακίνδυνα, μα τα ερωτήματα πάντα θα περισσεύουν, τι ήταν αυτό που έκανε τις νεαρές μέλισσες και ακολούθησαν την παλαιά βασίλισσα και απαρνήθηκαν την φροντίδα του γόνου, αφού πολύ καλά όλοι ξέρουμε πως είναι άρρηκτα δεμένα αυτά τα δυο;

Τι τις παρακίνησε; οι βασιλικές φερομόνες; κάποια εσωτερική παρόρμηση; επέδρασε η φύση και ξεγέλασε το ατελή θηλυκό μέρος των εργατριών ή επέδρασε μέσου του γονιδιώματος κάποιο αρχέγονο κάλεσμα;

Ένα είναι το σίγουρο, πλέον η μελισσοκομία προχώρησε με γοργά βήματα μπροστά και σε λίγο θα τρέχει, αφού νέοι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο, μελισσοπαθολόγοι, βιολόγοι, ερευνητές, σχεδόν από κάθε επιστήμη ασχολούνται με τις λεπτομερείς αναλύσεις των προϊόντων των μελισσών, τα είδη των μελισσών και τον τρόπο ζωής τους, ενώ αποκρυπτογραφήσανε ακόμη και το DNA τους.

Τελευταία τροποποίηση: 21/7/2015, 08:41

Διαβάστε ακόμη:

1. Αγορά μελισσοσμηνών
Καλό είναι να τα βρει με τον εαυτό του ο κάθε νέος και νέα μελισσοκόμος, δηλαδή τι ακριβώς θέλει, να αγοράσει μελίσσια για να πάρει μέλια στην πρώτη ανθοφορία, ή να πάρει μικρά και να τα μεγαλώσει για να μάθει και να...

2. Ο αρχάριος και το ξεκίνημα
Πριν το ξεκίνημα, η ενημέρωση είναι το Α και το Ω για τον νέο ή την νέα που θέλει να ασχοληθεί με τις μέλισσες, αγοράζοντας δυο τρεις κυψέλες, πως πρέπει να έχει κατά νου ....

3. Αποφυγή λαθών στην Μελισσοκομία
Δεν μπορούμε να συνεχίζουμε τα λάθη και τις παραλείψεις ασκώντας την τέχνη της Μελισσοκομίας, δεδομένου ότι πρέπει να δοκιμάζουμε και να εξετάζουμε με προσοχή όλες τις υπάρχουσες μεθόδους και τεχνικές. Τα λάθη μπορούν να αποφευχθούν όταν τα πάντα γίνονται με προσοχή και μελέτη.

4. Η κυψέλη
Οι μέλισσες της οικογενείας mellifera mellifera είναι κοινωνικά έντομα και ζούνε πολλά μαζί σε κοινόβιο, δημιουργώντας έτσι ένα πολυπληθές σμήνος, μια μεγάλη κοινωνία η οποία λειτουργεί οργανωμένα, με τάξη και ρυθμό.

5. Αισθήσεις μελισσών
Η όσφρηση της μέλισσας είναι μεγάλη, περίπου 10 φορές οξύτερη από την όσφρηση του ανθρώπου και 3-4 φορές από του σκύλου. Μπορεί να ανιχνεύει οσμές από μεγάλες αποστάσεις, αλλά και απειροελάχιστες ποσότητες στον αέρα.

6. Το σώμα των μελισσών
Όπως στα διάφορα έντομα έτσι και στις μέλισσες το σώμα τους χωρίζεται σε τρία μέρη: Το κεφάλι, τον θώρακα και την κοιλιά. Στο κεφάλι της ευρίσκονται αισθητήρια όργανα. Ο θώρακας περιέχει τα πόδια και τα φτερά. Η κοιλιά περιέχει τα όργανα για την πέψη και την αναπαραγωγή.

Σχόλια