Άρθρα > Μελισσοκομία > Μαθήματα

6. Το σώμα των μελισσών

Τρίτη 27 Μαΐ 2014, 12:28 | Κ. Μυγδανάλευρος

Συλλέκτρια σε άνθος Καλεντούλας (Calendula officinalis)

ΕΞΩΣΚΕΛΕΤΟΣ
Τα έντομα δεν έχουν εσωτερικό σκελετό με κόκαλα όπως τα σπονδυλωτά, αλλά μια εξωτερική σκληρή μεμβράνη, τον εξωσκελετό, που περιλαμβάνει στο εσωτερικό του όλα τα ζωτικά όργανα των εντόμων.

Ο εξωσκελετός είναι φτιαγμένος από μια ουσία που καλείται χιτίνη, περικλείει και προστατεύει τα εσωτερικά όργανα του εντόμου, και από την αφυδάτωση. Η χιτίνη δεν είναι ελαστική. Όταν μεγαλώνει το μέγεθος του εντόμου, ρίχνει τον εξωσκελετό (τζίτζικας, σκαθάρια, κλπ) και σε ένα διάστημα μερικών ωρών σκληραίνει ένα καινούργιο και μεγαλύτερο δέρμα του.
Όταν το κεντρί δεν είναι σε χρήση ευρίσκεται μέσα σε έναν αγωγό στο πίσω μέρος της κοιλιάς της μέλισσας
Όπως στα διάφορα έντομα έτσι και στις μέλισσες το σώμα τους χωρίζεται σε τρία μέρη: Το κεφάλι, τον θώρακα και την κοιλιά. Στο κεφάλι της ευρίσκονται αισθητήρια όργανα και τα στοματικά μόρια για την τροφή και την κατάποση. Ο θώρακας περιέχει τα πόδια και τα φτερά. Η κοιλιά περιέχει τα όργανα για την πέψη και την αναπαραγωγή.

ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ
Όταν το βλέπεις από εμπρός, το κεφάλι των μελισσών φαίνεται τριγωνικό. Οι δυο κεραίες ευρίσκονται κοντά και στο μέσον του προσώπου (μετώπου). Στο κεφάλι ευρίσκονται επίσης τα πέντε μάτια της, η προβοσκίδα, και οι γνάθοι, που αλέθουν την γύρη.

Καλοσχηματισμένα και ευμεγέθη φρούτα βάτου (Rubus fruticosus), αποτέλεσμα της επικονίασης των μελισσώνΟι κεραίες:

Η μορφή των κεραιών στα έντομα διαφέρει ανάλογα με την ακριβή λειτουργία που κάνουν, υπάρχουν μικρές, μεγάλες, κοντές, χνουδωτές, τετμημένες, κλπ. Όλες βέβαια εξυπηρετούν διαφορετικές ανάγκες αλλά βοηθούν και στην επιβίωση τους.

Οι κεραίες στις μέλισσες είναι σημαντικά αισθητήρια όργανα και αποτελούνται από έντεκα τμήματα. Μπορούν και κινούνται ελεύθερα προς όλες τις κατευθύνσεις δεδομένου ότι οι βάσεις τους ευρίσκονται σε μικρές υποδοχές στο κέντρο του προσώπου τους. Κάθε μία από τις κεραίες συνδέεται στον εγκέφαλο με ένα μεγάλο διπλό νεύρο που είναι απαραίτητο γιατί εκεί συνδέονται όλα τα αισθητήρια που ευρίσκονται στις κεραίες. Στα νεύρα αυτά καταλήγουν όλα τα μικροσκοπικά τριχίδια που υπάρχουν πάνω στα διάφορα τμήματα των κεραιών της μέλισσας, τα αισθητήρια όργανα της αφής και της μυρουδιάς.
Κεντρί έχουν μόνον οι μέλισσες και η βασίλισσα σε μια κυψέλη, οι κηφήνες δεν έχουν
Τα μάτια:

Η όραση συνεργάζεται στενά με την όσφρηση και αποτελούν το δίδυμο των αισθήσεων εκείνο που οδηγεί την μέλισσα στις διατροφικές πηγές. Παρόλο που τα μάτια τους διαφέρουν σημαντικά, οι μέλισσες και οι άνθρωποι βλέπουν σχεδόν το ίδιο φάσμα χρωμάτων, με κάποιες μικρές διαφορές. Οι μέλισσες βλέπουν το ίδιο φάσμα φωτός, απλά κάποια χρώματα δίνουν μεγαλύτερο ερέθισμα στους εγκεφάλους τους (βάσει ηλεκτρογραφήματος) και αυτό οφείλεται στη μεγαλύτερη ευαισθησία των φωτοϋποδοχέων των ομματιδίων και των τριών ματιών τους σε συγκεκριμένα μήκη κύματος. Αυτά τα χρώματα είναι το κίτρινο, το μπλε, το γαλαζοπράσινο, το ιώδες, την υπεριώδη ακτίνα και το μελισσο-πορφυρό ή πορφυρό της μέλισσας, το οποίο συνθέτουν το κίτρινο και η υπεριώδη ακτίνα. Δεν αντιλαμβάνονται εξ'ίσου καλά όλα τα παραπάνω χρώματα, καλύτερα καταλαβαίνουν το γαλαζοπράσινο, το ιώδες και το πορφυρό της μέλισσας.

Κόκκινο τριφύλλι (Trifolium pratense). Από τα πιο αποδοτικά σε νέκταρ Όπως τα περισσότερα έντομα έτσι και οι μέλισσες έχουν σύνθετα μάτια που αποτελούνται από 3 χιλιάδες μικροσκοπικούς φακούς το καθένα, τα οποία ονομάζουμε οματίδια. Οι επιστήμονες πιστεύουν πως το κάθε οματίδιο λαμβάνει ένα μικρό μέρος από την συνολική εικόνα που βλέπει η μέλισσα. Ο εγκέφαλος της, λαμβάνει αυτές τις μικρές εικόνες και δημιουργεί σαν μεγάλο μωσαϊκό την ακριβή και πιστή εικόνα που υπάρχει μπροστά στην μέλισσα.

Το πλεονέκτημα του σύνθετου ματιού είναι πως έχει την μεγαλύτερη ικανότητα και ευαισθησία να διακρίνει και την παραμικρή κίνηση. Οι μέλισσες αποκρίνονται καλύτερα και ευκολότερα στα κινούμενα άνθη από τα μη κινούμενα.

Στο κεφάλι της μέλισσας εκτός από τα δύο μεγάλα σύνθετα μάτια υπάρχουν και τρία μικρότερα. Ευρίσκονται επάνω από τα σύνθετα μάτια και είναι ευαίσθητα στο φως, αντιλαμβάνονται τις υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου, αλλά δεν μπορούν να αναλύσουν τις εικόνες.
Τέσσερα ζευγάρια αδένων που υπάρχουν στο κάτω μέρος της κοιλιάς της μέλισσας παράγουν το κερί
Οι γνάθοι:

Οι μέλισσες έχουν ένα ζευγάρι κάτω γνάθους, που η κάθε μία ευρίσκεται και στηρίζεται σε κάθε πλευρά του κεφαλιού. Οι κάτω γνάθοι χρησιμοποιούνται από τις μέλισσες για να τελειώνουν κάποιες μικροδουλειές, να πλάθουν το κερί για την κατασκευή των κελιών και της κηρήθρας, να πλάθουν την πρόπολη για να κλείνουν κάποιες τρύπες και σχισμές, να δαγκώνουν κάποιους ανθήρες για να απελευθερώνεται η γύρη, να αλέθουν την αποθηκευμένη γύρη για την παρασκευή του εργατικού πολτού, να κόβουν τις ρητίνες και τις μικρές φλούδες από τα νεαρά μάτια των φυτών για την δημιουργία της πρόπολης, να πετούν έξω από την κυψέλη νεκρές μέλισσες κ.α. Ακόμη χρησιμεύουν για την σύλληψη κάποιων εχθρικών εντόμων που προσπαθούν να εισέλθουν στην κυψέλη τους, και γενικά για αμυντική χρήση.

Προβοσκίδα ή γλώσσα:

Η προβοσκίδα της μέλισσας είναι μια λεπτή τριχωτή γλώσσα, που ενεργεί σαν καλαμάκι για να ρουφά τα υγρά τρόφιμα, νέκταρ, μέλι και νερό στο στόμα της. Όταν είναι σε χρήση, η γλώσσα κινείται γρήγορα δεξιά αριστερά, ενώ η εύκαμπτη άκρη της μπορεί να κάνει μία κίνηση περιτύλιξης. Όταν δεν συλλέγει, τραβά την γλώσσα της και την διπλώνει εσωτερικά στο πίσω μέρος του κεφαλιού της. Τα τριχίδια της γλώσσας μπορούν να ρουφήξουν μικρά μόρια γύρης, που αποτελούν και πηγή λευκώματος για την διατροφή της μέλισσας, όχι όμως και μεγάλα τεμάχια γύρης.

Ο ΘΩΡΑΚΑΣ
Είναι το μεσαίο μέρος του σώματος της μέλισσας. Στο πάνω μέρος του θώρακα στηρίζονται τα δύο ζεύγη φτερών και στο κάτω μέρος υπάρχουν οι βάσεις των τριών ζευγών ποδιών της. Διασχίζεται από τον οισοφάγο, περιέχει τους θωρακικούς αδένες, τους μύες των φτερών και άλλα ζωτικά όργανα.
Με το πρώτο ζεύγος ποδιών καθαρίζει από την γύρη τα μάτια και τις κεραίες
Φτερά:

Τα φτερά της μέλισσας είναι λεπτά, μεμβρανώδη, ενισχυμένα από διάφορα νεύρα και χωρίζονται σε δυο ζεύγη. Το πρώτο ζεύγος είναι το μεγαλύτερο σε μήκος και ευρίσκεται κολλημένο στον δεύτερο δακτύλιο του θώρακα, το δεύτερο ζεύγος έχει μικρότερο μήκος και ευρίσκεται κολλημένο στον τρίτο δακτύλιο του θώρακα. Οι μύες, που κινούν τα φτερά περίπου 200 φορές το δευτερόλεπτο, ευρίσκονται και αυτοί προσκολλημένοι στον θώρακα. Τα φτερά μπορούν και κινούνται είτε αγκιστρωμένα ανά δύο, μεγάλο και μικρό, από κάθε πλευρά του σώματος της μέλισσας, είτε με διαφορετική ταχύτητα, τα μικρά και τα μεγάλα σε ζεύγη.

Τα πόδια:

Η μέλισσα έχει τρία ζευγάρια ποδιών τα οποία ευρίσκονται σε ζεύγη στο κάτω μέρος του θώρακα. Το κάθε πόδι αποτελείται από 5 μέρη, όπως και σε όλα τα έντομα. Με το πρώτο ζεύγος ποδιών καθαρίζει από την γύρη τα μάτια και τις κεραίες. Το δεύτερο ζεύγος βοηθά για την στήριξη, το περπάτημα, την συμπίεση της γύρης στα πίσω πόδια και την μεταφορά της γύρης και του σάλιου από τα πρώτα πόδια, στα πίσω. Το τρίτο ζεύγος είναι και το πιο δυνατό, έχει στο ύψος της κνήμης τριχίδια τα οποία, σαν βούρτσα, συλλέγουν και συγκρατούν την γύρη, και ειδικές υποδοχές - καλαθάκια, για την μεταφορά της στην κυψέλη.

Συλλέκτριες νερού Το πρώτο ζεύγος ποδιών είναι τα πιο μικρά σε μέγεθος. Με αυτά καθαρίζει τις κεραίες της και τα μάτια της από τους κόκκους γύρης, μετά από κάθε επίσκεψη της σε άνθος. Επίσης καθαρίζει την γλώσσα της από την γύρη που προσκολλάται κατά την συλλογή νέκταρος. Με το μεσαίο ζεύγος ποδιών πιέζει την γύρη μέσα στα καλάθια των τελευταίων ποδιών, στηρίζεται κατά τις μετακινήσεις της και βοηθά στην αμυντική στάση που λαμβάνει κατά τα καθήκοντα του σκοπού. Επίσης βοηθά στη μεταφορά νεκρών μελισσών και την σύλληψη εχθρών. Τέλος, με τις σκληρές τρίχες που υπάρχουν στα μεσαία πόδια συλλέγει και μεταφέρει την γύρη και την στερεώνει στα καλάθια μεταφοράς.

Με τα δεύτερα πόδια καθαρίζεται από την γύρη που προσκολλάται στις τρίχες που καλύπτει το σώμα της. Το οστέινο στέλεχος - αγκάθι που υπάρχει στην κνήμη της είναι για την αποκόλληση της γύρης όταν φτάνει στην κυψέλη. 

Τα πίσω και τελευταία από τα τρία ζευγάρια των ποδιών η μέλισσα τα χρησιμοποιεί σαν καλάθια για την μεταφορά γύρης, ρητίνης και πρόπολης. Σ'αυτό βοηθά η κατασκευή τους. Με μια μικρή κοίλη επιφάνεια στο εξωτερικό μέρος των ποδιών και με κυρτές τρίχες προς τα επάνω, συγκρατούν τη γύρη σε σβώλους, μεταφέροντάς την με ασφάλεια κατά το πέταγμα της μέλισσας, ακόμα και όταν είναι γεμάτα.
Με την αύξηση της ηλικίας της μέλισσας οι κηροφόροι αδένες εκφυλίζονται και οι θήκες ενώνονται με το υπόλοιπο στρώμα κυττάρων
Η ΚΟΙΛΙΑ

Αποτελείται από εννέα τμήματα. Οι κηροφόροι αδένες και κάποιοι αδένες φερομονών, ευρίσκονται μόνον στα ενήλικα άτομα (πάνω από 12 ημερών). Το δηλητήριο ευρίσκεται σε μια κύστη στο τέλος της κοιλιάς. 

Κεφάλι, θώρακας και κοιλιά. Συλλέκτρια σε άνθος κισσού (Hedera helix)Κηροφόροι αδένες:

Τα τέσσερα ζευγάρια αδένων που υπάρχουν στο κάτω μέρος της κοιλιάς της μέλισσας (στον 4ο, 5ο, 6ο και 7ο δακτύλιο) παράγουν μια στεατώδης ουσία. Αυτή περνά από τους πόρους της πολύς λεπτής επιδερμίδας στο κάτω μέρος της κοιλιάς και, μέσα από αυτούς τους κηρογόνους αδένες, στερεοποιείται σε μορφή λεπιού. Στην αρχή αυτά τα λέπια είναι διάφανα, με την πάροδο μερικών ωρών παίρνουν το λευκό γαλατένιο χρώμα. Η μέλισσα, με το τριχωτό εσωτερικό του πίσω ποδιού της, τραβά έξω το λέπι από την θήκη του και το μεταφέρει στις κάτω γνάθους, όπου το μασάει και το διαμορφώνει σε μια συμπαγή αλλά εύκαμπτη μάζα, το κερί.

Το κερί προστίθεται έπειτα στο σημείο της κηρήθρας που χτίζουν για την κατασκευή κελιών. Με την αύξηση της ηλικίας της μέλισσας οι κηροφόροι αδένες εκφυλίζονται και οι θήκες ενώνονται με το υπόλοιπο στρώμα κυττάρων.

Κεντρί:

Το κεντρί για την μέλισσα είναι ένα όπλο άμυνας, δεν το χρησιμοποιεί ποτέ για να επιτεθεί άνευ λόγου και αιτίας. Οι κηφήνες δεν έχουν κεντρί, ενώ οι βασίλισσες παρόλο που έχουν, δεν το χρησιμοποιούν παρα μόνο για να σκοτώσουν άλλες βασίλισσες.

Όταν το κεντρί δεν είναι σε χρήση ευρίσκεται μέσα σε έναν αγωγό στο πίσω μέρος της κοιλιάς της μέλισσας. Όταν είναι να χρησιμοποιηθεί, εμφανίζεται μόνον το μισό μέγεθος, με την βάση του κρυμμένη στο σώμα της. Το κεντρί είναι ένας κοίλος αγωγός όπως μια βελόνα σύριγγας. Η άκρη της είναι οδοντωτή έτσι ώστε να αγκιστρώνεται στο δέρμα των θηλαστικών. Η βάση του κεντριού επικοινωνεί με το σάκο, που περιέχει το δηλητήριο. Αυτός τροφοδοτείται από επί μέρους αδένες, ο ένας περιέχει αλκαλικό δηλητήριο και ο άλλος όξινο. Κατά το τσίμπημα αυτά τα δύο ενώνονται.

Στην προσπάθεια να ελευθερωθεί η μέλισσα αφήνει πίσω της μέρος των εντέρων της, αυτό έχει σαν αποτέλεσμα και τον θάνατό της. Το κεντρί όμως που μένει καρφωμένο στην πληγή, συνεχίζει να αντλεί δηλητήριο για περίπου ένα λεπτό. Στα πρώτα 20 δευτερόλεπτα αδειάζει το 60% και στα υπόλοιπα 40 δευτερόλεπτα αδειάζει το υπόλοιπο.

Τελευταία τροποποίηση: 13/4/2015, 12:45

Διαβάστε ακόμη:

1. Αγορά μελισσοσμηνών
Καλό είναι να τα βρει με τον εαυτό του ο κάθε νέος και νέα μελισσοκόμος, δηλαδή τι ακριβώς θέλει, να αγοράσει μελίσσια για να πάρει μέλια στην πρώτη ανθοφορία, ή να πάρει μικρά και να τα μεγαλώσει για να μάθει και να...

2. Ο αρχάριος και το ξεκίνημα
Πριν το ξεκίνημα, η ενημέρωση είναι το Α και το Ω για τον νέο ή την νέα που θέλει να ασχοληθεί με τις μέλισσες, αγοράζοντας δυο τρεις κυψέλες, πως πρέπει να έχει κατά νου ....

3. Αποφυγή λαθών στην Μελισσοκομία
Δεν μπορούμε να συνεχίζουμε τα λάθη και τις παραλείψεις ασκώντας την τέχνη της Μελισσοκομίας, δεδομένου ότι πρέπει να δοκιμάζουμε και να εξετάζουμε με προσοχή όλες τις υπάρχουσες μεθόδους και τεχνικές. Τα λάθη μπορούν να αποφευχθούν όταν τα πάντα γίνονται με προσοχή και μελέτη.

4. Η κυψέλη
Οι μέλισσες της οικογενείας mellifera mellifera είναι κοινωνικά έντομα και ζούνε πολλά μαζί σε κοινόβιο, δημιουργώντας έτσι ένα πολυπληθές σμήνος, μια μεγάλη κοινωνία η οποία λειτουργεί οργανωμένα, με τάξη και ρυθμό.

5. Αισθήσεις μελισσών
Η όσφρηση της μέλισσας είναι μεγάλη, περίπου 10 φορές οξύτερη από την όσφρηση του ανθρώπου και 3-4 φορές από του σκύλου. Μπορεί να ανιχνεύει οσμές από μεγάλες αποστάσεις, αλλά και απειροελάχιστες ποσότητες στον αέρα.

7. Φυλές μελισσών
Ο διαχωρισμός των φυλών των μελισσών έχει γίνει με τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά (βιομετρικούς μεθόδους διαχωρισμού των φυλών) αλλά και από τα μακροσκοπικά γνωρίσματά τους. Το είδος Apis mellifica έχει εξαπλωθεί στο μισό της γης.

Σχόλια